Γράφει ο Περικλής Πέτρου

Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, όπως μεταδίδουν το πρακτορείο Reuters και το Γαλλικό Πρακτορείο (AFP).

«Ο Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ πέθανε σήμερα το απόγευμα ύστερα από μακρά, σοβαρή ασθένεια», ανέφερε η λιτή ανακοίνωση που εξέδωσε το νοσοκομείο της Μόσχας στο οποίο νοσηλευόταν.

Ο Γκορμπατσόφ αναδείχθηκε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Σοβιετική Ένωση, σε ηλικία 54 ετών, έχοντας βάλει στόχο να εισάγει περιορισμένες πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες.

Ακολούθησε την  πολιτική της Περεστρόϊκα («Ανασυγκρότηση») και της Γκλασνόστ («Διαφάνεια»), με την οποία ουσιαστικά τερματίστηκε η απολυταρχία του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Η πολιτική του  επέτρεψε την προηγουμένως αδιανόητη κριτική του κόμματος και του κράτους, αλλά και ενθάρρυνε τους εθνικιστές που άρχισαν να πιέζουν για ανεξαρτησία στις βαλτικές δημοκρατίες της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Εσθονίας και αλλού

Ο Γκορμπατσόφ πάλεψε ανεπιτυχώς  να αποτρέψει  την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Θα μείνει στην ιστορία ως ο ηγέτης του Κρεμλίνου που επέτρεψε όχι μόνο την κατάρρευση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) και τελικά την Επανένωση της Γερμανίας-την οποία ο ίδιος διαπραγματεύθηκε με τον Χέλμουτ Κολ-αλλά και την αυτοδιάθεση όλων των χωρών του ανατολικού μπλοκ.

Ωστόσο ενώ γινόταν όλο και πιο δημοφιλής στο εξωτερικό, ο Γκορμπατσόφ γρήγορα έχασε το κύρος και την αξιοπιστία του στην ίδια του την πατρίδα. Έγινε «έρμαιο που χάνει την πρωτοβουλία των κινήσεων» όπως σημειώνει ο συγγραφέας Ίγκνατς Λότσο στη βιογραφία «Γκορμπατσόφ, ο αναμορφωτής», για να προσθέσει ότι «το λάθος του ήταν πως εξακολουθούσε να εμπιστεύεται το κομμουνιστικό κόμμα».

Το τέλος του επισφραγίστηκε το 1991, όταν οι τελευταίοι υπερασπιστές της νομενκλατούρας επιχείρησαν να τον ανατρέψουν, αλλά βρήκαν μπροστά τους τον Μπόρις Γιέλτσιν, που εκδίωξε τους επίδοξους πραξικοπηματίες, για να ανέλθει ο ίδιος στην εξουσία ελλείψει άλλης εναλλακτικής λύσης

 Ο οικονομολόγος Ρουσλάν Γκρίνμπεργκ, ο οποίος επισκέφθηκε στις 30 Ιουνίου τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στο νοσοκομείο, είχε δηλώσει πρόσφατα στο ρωσικό τηλεοπτικό δίκτυο Zvezda: «Μας χάρισε την ελευθερία, αλλά δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε».

Ήταν αναμφίβολα, ένας από τους πολιτικούς που σημάδευσαν όχι μόνο τον 20ο αιώνα, αλλά και την ιστορία. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που έφυγε πλήρης ημερών από τη ζωή, προσπάθησε μέσα σε έξι χρόνια που ηγήθηκε της Σοβιετικής  Ένωσης, να μεταρρυθμίσει την αχανή χώρα με «γκλάσνοστ» και «περεστρόικα» από τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Στην πραγματικότητα, η πολιτική του επέτρεψε να δοθεί τέλος στον Ψυχρό Πόλεμο και να επανενωθεί η Γερμανία, το 1990. 

Άλλαξε τον κόσμο, αλλά όχι όπως ήλπιζε. Ήταν πεπεισμένος ότι με την περεστρόικα (ανασυγκρότηση) θα «έδινε ανθρώπινο πρόσωπο στον σοσιαλισμό» και έτσι θα έσωζε τη Σοβιετική Ένωση. Δεν ήταν πλαστογράφος της ιστορίας ο Γκορμπατσόφ. Εξέφρασε αυτές τις έννοιες ειλικρινά σε πολύ μεγάλες, ίσως και μονότονες ομιλίες, αλλά η ιστορία ξέφυγε δραματικά από τα χέρια του. Ήταν καλός στην τακτική ακολουθώντας «πολιτική χελώνας»-βήμα βήμα αλλαγές, αλλά η στρατηγική του αποδείχτηκε ένα μη ρεαλιστικό «τείχος» το οποίο έσπασαν οι λαοί της πρώην ΕΣΣΔ, πηγαίνοντας  εκεί που τους άρεσε και όχι προς την κατεύθυνση που είχε χαράξει ο Γκορμπατσόφ.

Η ενθουσιώδης ζέση των ισχυρών της Δύσης τον είχε αποσπάσει ή ίσως τον είχε τυφλώσει. Δεν είχε συνειδητοποιήσει πώς, κάτω από τη μύτη του, όχι ο σοσιαλισμός, όπως κήρυττε, αλλά η «αγορά» είχε επιβάλει τους κανόνες της.

 Στη Δύση, ο «Γκόρμπι ο Μεγαλοπρεπής», όπως συχνά αποκαλείτο, τιμήθηκε γι` αυτό όσο κανείς άλλος Σοβιετικός ηγέτης. Εγινε μια μορφή μυθική από τη Δύση γιατί στην πράξη εξολόθρευσε τον κατ’ εξοχήν εχθρό του 20ου αιώνα. .Στην ίδια του τη χώρα όμως, ο Γκορμπατσόφ θεωρείται ο «νεκροθάφτης» της ΕΣΣΔ». Όταν κατέβηκε μάλιστα υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 1996 εναντίον του παλιού του αντιπάλου , Μπόρις Γιέλτσιν , ο οποίος ήταν ήδη κοντά στο πολιτικό του τέλος εκείνη την εποχή, ο Γκορμπατσόφ πήρε μόλις το 0,5% των ψήφων!

Τι πίστευε  πραγματικά ο Γκορμπατσόφ για τη σύγκρουση στην Ουκρανία και ποια ήταν η θέση του για τον Πούτιν;  Συνταξιούχος της πολιτικής, ο Γκορμπατσόφ άλλαξε  πλευρά αρκετές φορές σε σχέση με τον Πούτιν . Άλλοτε τον κατηγορούσε για δημοκρατικό έλλειμμα στη Ρωσία, αλλά υποστήριζε την εξωτερική πολιτική του Ρώσου προέδρου. Οι σχέσεις των δύο ανδρών σημαδεύτηκαν επίσης από σκεπτικισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρίως λόγω της οικονομικής υποστήριξης του Γκορμπατσόφ στην  εφημερίδα Novaja Gazeta , η οποία ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση.

Η στάση του Γκορμπατσόφ άλλαξε μόνο όταν ξέσπασε η κρίση στην Ουκρανία και οι τόνοι του πρώην προέδρου προς τον de facto διάδοχό του έγιναν από τότε πολύ πιο ήπιοι - λέγεται μάλιστα ότι συνεργάστηκε και με τον Πούτιν . Ο Γκορμπατσόφ τόνιζε άλλωστε συνεχώς ότι  η σύγκρουση στην Ουκρανία, έχει μόνο ένα αποτέλεσμα, δηλαδή την «καταστροφή του κοινού Ευρωπαϊκού σπιτιού». Κάτι για το οποίο ήταν  έργο της ζωής του τελευταίου Σοβιετικού ηγέτη.

Πέρυσι πάντως, στα 90ά γενέθλια του Γκορμπατσόφ, ο Βλαντιμίρ Πούτιν τον χαρακτήρισε ως προσωπικότητα παγκόσμιας κλάσης. «Δικαίως είστε ένας από αυτούς τους εξαιρετικούς, μη συνηθισμένους ανθρώπους, τους εξέχοντες κρατικούς αξιωματούχους ,που έχουν ασκήσει σημαντική επιρροή στην πορεία της εθνικής και παγκόσμιας ιστορίας» - έγραψε ο Πούτιν σε συγχαρητήριο τηλεγράφημα που δημοσίευσε το Κρεμλίνο.

Ο  βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης Γκορμπατσόφ είχε στην πραγματικότητα γκρεμίσει το Τείχος, όπως του είχε ζητήσει ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν, για να τελειώσει ο Ψυχρός Πόλεμος . Αλλά 30 χρόνια μετά ο Ψυχρός Πόλεμος επιστρέφει, δείχνοντας ότι η ιστορία δεν τελείωσε. Επιστρέφει επειδή ο Πούτιν βλέπει τον εαυτό του ως το αντίθετο του Γκορμπατσόφ.

Ο Γκορμπατσόφ μεγάλωσε στην πανίσχυρη Σοβιετική Ένωση ενώ ο Πούτιν έζησε στη φθορά της Ρωσίας. Αλλά χωρίς τον Γκορμπατσόφ δεν θα υπήρχε ο Πούτιν…

«Έφυγε από κοντά μας ο άνθρωπος που έμαθε στη χώρα του τι σημαίνει μεταρρύθμιση (περεστρόικα) και διαφάνεια (γκλάσνοστ)», αναφέρει σε ανάρτησή της στο Twitter, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου για την απώλεια του τελευταίου ηγέτη της ΕΣΣΔ.

Όπως αναφέρει η ΠτΔ, «ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ συνέδεσε το όνομά του με το γκρέμισμα του Τείχους και τον εκδημοκρατισμό της Σοβιετικής Ένωσης».

«Όμως η μετάβαση έμελλε να παραμείνει ημιτελής και η Ρωσία δείχνει σήμερα το σκληρό πρόσωπο της ανελευθερίας. Εκείνος, πάντως, προσπάθησε».